Inteligencja oznacza bardzo ogólną zdolność umysłową, która m.in. obejmuje zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystania z doświadczeń. Powodzenie w realizacji codziennych zadań i odniesienie życiowego sukcesu zależy w dużej mierze od rozumienia i regulowania własnych emocji i kontaktów z innymi ludźmi.
Pojęcie inteligencji emocjonalnej wprowadzili Peter Salovey i John Mayer, a rozpowszechnił je Daniel Goleman, który wyodrębnił pięć kompetencji składowych:
- samoświadomość, rozumianą jako wiedzę odczuwanych emocjach i umiejętność wykorzystania tych emocji w procesach decyzyjnych;
- samoregulację, czyli panowanie nad emocjami, tak aby ułatwiały one wykonywanie bieżących zadań;
- motywację, czyli umiejętność kierowania się swoimi preferencjami w wyznaczaniu celów i dążeń, przejmowanie inicjatywy,
- podejmowanie wysiłków mimo porażek;
- empatię, definiowaną jako wyczuwanie uczuć innych ludzi i umiejętność percepcji sytuacji z punktu widzenia innych osób;
- umiejętności społeczne, czyli umiejętność panowania nad emocjami w kontaktach z innymi ludźmi, rozpoznawania sytuacji społecznych oraz sieci powiązań międzyludzkich.
Samoświadomość: wiedza o tym, co odczuwamy w danej chwili, oraz wykorzystanie tych uczuć dla kierowania naszym procesem decyzyjnym; realistyczna ocena naszych zdolności i dobrze uzasadniona wiara w swoje możliwości.
Samoregulacja: panowanie nad emocjami, aby zamiast utrudniać nam wykonanie bieżącego zadania, ułatwiały je; sumienność i umiejętność odłożenia nagrody na później, po to, by zająć się osiągnięciem wyznaczonego celu; szybkie dochodzenie do siebie po kłopotach emocjonalnych.
Motywacja: kierowanie się swoimi największymi preferencjami w wyznaczaniu celów i dążeniu do nich, przejmowaniu inicjatywy i staraniach doskonalenia się oraz w nieustawaniu w wysiłkach mimo niepowodzeń, porażek i zawodów.
Empatia: wyczuwanie uczuć innych osób, umiejętność spojrzenia na sytuację z ich punktu widzenia, tworzenie i podtrzymywanie więzi porozumienia z nimi.
Umiejętności społeczne: dobre panowanie nad emocjami w kontaktach z innymi i dokładne rozpoznawanie sytuacji społecznych oraz sieci powiązań, bezkolizyjne utrzymywanie kontaktów z innymi oraz wykorzystywanie tych umiejętności dla negocjowania i łagodzenia sporów, współpracy i pracy zespołowej.