Leasing jest to forma finansowania inwestycji, polegającą na uzyskaniu środków inwestycyjnych w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe), bez konieczności ich bezpośredniego zakupu. Umowa leasingu do niedawna była regulowana tylko częściowo przepisami ustaw podatkowych oraz celnych. Zasady tej umowy, jej warunki itp. kształtowały się więc pod wpływem praktyki. Stan ten uległ zmianie. Od dnia 9.12.2000r. obowiązują przepisy kodeksu cywilnego odnoszące się do umowy leasingowej. Kodeks inaczej nazywa strony umowy leasingu. Leasingodawca to finansujący, zaś leasingobiorca - korzystający. Przez zawarcie umowy leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony. Korzystający zobowiązuje się natomiast zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.
Definicja leasingu z kodeksu cywilnego jest równoznaczna z pojęciem leasingu finansowanego. Umowa leasingu musi być zawarta na piśmie, gdyż inaczej będzie nieważna. Do charakterystycznych cech leasingu leasingu należy to, że finansującym może być tylko podmiot gospodarczy, gdyż kodeks wyraźnie stwierdza, że leasing jest umową zawieraną w zakresie działalności przedsiębiorstwa prowadzonego przez finansującego. Do tej pory w praktyce było tak samo; leasingodawcami były specjalistyczne firmy. Ponadto finansujący, który zawiera z klientem umowę leasingu, zobowiązuje się jednocześnie do nabycia rzeczy, którą klient chce otrzymać. Finansujący zawiera więc dwie umowy: jedną z leasingobiorcą, a drugą z producentem czy sprzedawcą rzeczy, która ma być oddana w leasing. Jeśli więc leasingobiorca chce otrzymać np. komputer, leasingodawca musi go najpierw kupić od sprzedawcy komputerów. O tym, u kogo dana rzecz będzie zakupiona i na jakich warunkach decydują wspólnie strony umowy leasingu. Ponieważ korzystający w umowie leasingu wyraża zgodę na osobę zbywcy rzeczy oraz na treść umowy, jaką ze zbywcą zawrze leasingodawca, wybór sprzedawcy nie będzie przypadkowy. Ma to na celu ochronę interesów leasingobiorcy i uniknięcie ewentualnych niekorzystnych skutków związanych z nabyciem nieodpowiedniej rzeczy przez finansującego. Do obowiązków finansującego należy również oddanie przedmiotu leasingu korzystającemu, czyli leasingobiorcy, do korzystania na czas oznaczony. Korzystanie, stosownie do umowy stron oraz rodzaju leasingowanej rzeczy, może polegać na używaniu lub na używaniu połączonym z pobieraniem pożytków. "Zwykłe" używanie polega na używaniu rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem z czym łączy się również jej posiadanie. Natomiast pobieranie pożytków oznacza pobieranie wszelkich dochodów, które rzecz przynosi. Mogą one powstać np. w sytuacji, gdy leasingobiorca odda rzecz do używania osobie trzeciej i będzie pobierał z tego tytułu określone wynagrodzenie. Należy jednak pamiętać o tym, że leasingobiorca może oddać rzecz osobie trzeciej tylko wówczas, gdy wyrazi na to zgodę leasingodawca. Korzystający jest obowiązany do zapłaty wynagrodzenia pieniężnego w uzgodnionych ratach. Oznacza to, że za wzięty w leasing przedmiot korzystający ponosi opłaty w pieniądzu, a nie może uiszczać rat w naturze. Cechą charakterystyczną leasingu jest także to, że odpłatność za rzecz jest rozłożona na raty. Muszą one być tak skalkulowane, by całość wynagrodzenia należnego firmie leasingowej była co najmniej równa cenie, jaką firma ta zapłaciła za kupno danej rzeczy. Strony leasingu mogą także wprowadzić do umowy dodatkowe postanowienia. Dotyczyć one mogą np. tzw. opcji zakupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy.
Umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie, pod rygorem nieważności. Oznacza to, że jeśli treść tej umowy nie zostanie spisana - umowa taka będzie nieważna. Rygor ten jest związany z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa obrotu oraz jawności umowy leasingu dla osób trzecich i zabezpieczenia ich interesów. Nie ma także przeszkód, by strony zawierały umowę leasingu zwrotnego. Charakteryzuje się on tym, że zbywcą przedmiotu leasingu jest ta sama osoba, która zamierza być leasingobiorcą. W takiej sytuacji finansujący najpierw nabywa rzecz od korzystającego, a następnie - na podstawie umowy leasingu - oddaje mu ją do używania. W praktyce wykształcone zostały różnorodne odmiany leasingu, jednak można wskazać na pewne cechy właściwe dla wszystkich tego typu umów.
Przedmiotem leasingu mogą być zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości. Ekonomiczny sens leasingu wyraża się zatem w możliwości trwałego korzystania z dóbr o charakterze produkcyjnym i używania ich do prowadzenia działalności gospodarczej w zamian za określoną opłatę pieniężną tj. ratę leasingową. Leasing stanowi formę finansowania inwestycji, polegającą na uzyskaniu środków inwestycyjnych w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe), bez konieczności ich bezpośredniego zakupu. Podsumowując, można wskazać następujące cechy wspólne, charakteryzujące wszystkie transakcje leasingowe:
- prawo własności rzeczy będącej przedmiotem leasingu pozostaje zawsze przy leasingodawcy, przez cały czas trwania umowy; można także zawierać umowy leasingu z tzw. opcją zakupu, co oznacza, że po zakończeniu umowy leasingobiorca może rzecz wykupić, stając się tym samym jej właścicielem;
- czas trwania umowy leasingu jest zawsze dokładnie określony;
- zapłata za użytkowanie przedmiotu leasingu jest zawsze wyrażona w pieniądzu;
- leasingodawca nie może odebrać przedmiotu leasingu w trakcie trwania umowy, chyba, że leasingobiorca nie wywiązuje się z przyjętych obowiązków.
Finansujący powinien wydać korzystającemu rzecz będącą przedmiotem leasingu w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili wydania finansującemu przez zbywcę. Oznacza to, że rzecz taka nie może być gorszej jakości niż była w chwili, gdy sprzedawca przedmiotu leasingu wydał ją finansującemu. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w sytuacji, gdy między odebraniem rzeczy od zbywcy a wydaniem jej leasingobiorcy zachodzi różnica czasu. Finansujący nie ponosi jednak względem leasingobiorcy odpowiedzialności za to, czy leasingowany przedmiot będzie przydatny do umówionego użytku, a więc np. czy maszyna będzie działać i czy da się ją wykorzystać zgodnie z jej przeznaczeniem. Taką odpowiedzialność będzie bowiem ponosił zbywca rzeczy. Jednocześnie z wydaniem rzeczy finansujący powinien wydać korzystającemu odpis umowy, jaką zawarł ze zbywcą rzeczy. Powinien także dołączyć odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy. Warunek ten dotyczy w szczególności dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy rzeczy lub jej producenta. Obciążenie finansującego obowiązkiem wydania korzystającemu dokumentacji dotyczącej umowy ze zbywcą ma duże znaczenie dla korzystającego, gdyż zgodnie z przepisami kodeksu nabywa on niektóre uprawnienia przysługujące finansującemu względem zbywcy rzeczy. Finansujący nie odpowiada wobec korzystającego za wady rzeczy, chyba, że wady te powstały na skutek okoliczności, za które finansujący ponosi odpowiedzialność. Jeśli strony umowy leasingu postanowią inaczej, przyjmując mniej korzystne dla korzystającego warunki, to postanowienia takie będą nieważne. Bez zgody finansującego korzystający nie może czynić w leasingowanej rzeczy zmian, chyba, że wynikają one z przeznaczenia rzeczy. W związku z tym, jeśli mimo wcześniejszego upomnienia na piśmie korzystający nie usunie zmian w rzeczy, których dokonał z naruszeniem tego zakazu, finansujący może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym, chyba, że strony uzgodniły termin wypowiedzenia.
Podstawowym obowiązkiem leasingobiorcy jest zapłata wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy w ustalonych ratach. Zakres tego obowiązku jest szeroki. Jeśli bowiem dojdzie do zawarcia umowy leasingu, a rzecz nie zostanie kupującemu wydana w ustalonym terminie na skutek okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność, to i tak umówione terminy płatności rat pozostają nie zmienione. Oznacza to, że jeśli korzystający nie odebrał rzeczy w ustalonym terminie, gdyż np. nie dysponował samochodem, aby ją przetransportować, to nie może żądać, aby z tego powodu zostały zmienione terminy płatności rat. Może się więc zdarzyć, że korzystający jeszcze nie zdąży odebrać rzeczy, a już musi zapłacić czynsz leasingowy. Z obowiązkiem tym łączy się obowiązek korzystającego polegający na terminowym opłacaniu wszystkich rat leasingowych. Jeśli korzystający dopuszcza się zwłoki z zapłatą co najmniej jednej raty, finansujący powinien wyznaczyć mu na piśmie odpowiedni termin dodatkowy do zapłacenia zaległości. W piśmie tym finansujący może jednocześnie zagrozić, że po bezskutecznym upływie dodatkowego terminu może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmiastowym. Jeśli w umowie leasingu strony zawrą postanowienia mniej korzystne dla leasingobiorcy, to takie postanowienia będą nieważne. Od chwili wydania rzeczy korzystający ponosi ryzyko jej przypadkowej utraty. Jeśli przy tym utrata rzeczy nastąpiła z powodu okoliczności, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności, to umowa leasingu wygasa.
W takim przypadku finansujący może żądać od leasingobiorcy natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie a nie zapłaconych rat, a także naprawienia szkody. Należne raty powinny być jednak pomniejszone o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i wygaśnięcia umowy leasingu oraz z tytułu ubezpieczenia rzeczy. Koszty związane z ubezpieczeniem rzeczy w umowach leasingu ponosi z reguły korzystający. W przypadku, gdy strony tej umowy nie określiły innych warunków, koszty te obejmują składkę z tytułu ubezpieczenia na ogólnie przyjętych warunkach. W czasie trwania umowy korzystający jest obowiązany utrzymywać rzecz w należytym stanie. Jego obowiązki w tym względzie sprowadzają się w szczególności do konserwacji i napraw niezbędnych dla zachowania rzeczy w stanie nie pogorszonym. Korzystający jest także zobowiązany do ponoszenia ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy.
Rzecz wzięta w leasing może okazać się wadliwa. Korzystający może wówczas korzystać z uprawnień z tytułu wad rzeczy, czyli rękojmi oraz gwarancji jakości. Przepisy stanowią bowiem, iż z chwilą zawarcia przez finansującego umowy ze zbywcą rzeczy leasingowanej przechodzą na korzystającego - z mocy samego prawa - uprawnienia z tytułu wad rzeczy przysługujące finansującemu względem zbywcy, z wyjątkiem prawa odstąpienia od umowy. Oznacza to, że korzystający będzie mógł dochodzić roszczeń na podstawie przepisów o rękojmi i gwarancji, ale nie będzie mógł skorzystać z uprawnienia do odstąpienia od umowy. Pozostanie mu zatem żądanie obniżenia "ceny" (rat leasingowych). Ponadto, w przypadku, gdy rzecz leasingowana jest oznaczona co do tożsamości, czyli ma cechy indywidualnie oznaczone, jej tylko właściwe, a sprzedawca jest wytwórcą tej rzeczy, korzystający może żądać usunięcia wady. Finansujący nie ponosi natomiast odpowiedzialności względem korzystającego za wady rzeczy - chyba, że wady te powstały na skutek okoliczności, za które finansujący odpowiada. Może to dotyczyć sytuacji, kiedy np. wady te spowodował sam finansujący przez nieodpowiednie transportowanie czy przechowywanie rzeczy do czasu jej wydania korzystającemu. Jeśli wady rzeczy są istotne na tyle, że nie dadzą się usunąć lub też rzecz była już bez skutku naprawiana lub wymieniana, korzystający może żądać od finansującego, aby odstąpił od umowy ze zbywcą. W takim przypadku umowa leasingu wygasa, a finansujący może żądać od korzystającego takich samych korzyści jak wówczas, gdy dochodzi do wygaśnięcia umowy leasingu z powodu utraty przedmiotu leasingu. Korzystający powinien używać rzeczy i pobierać jej pożytki w sposób określony w umowie leasingu. Jeśli strony tego nie ustaliły, to leasingobiorca powinien korzystać z rzeczy w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy. Oznacza to, że zakres i możliwość korzystania z rzeczy jest określony rodzajem tej rzeczy. Na czym innym polega bowiem używanie samochodu wziętego w leasing, komputera czy maszyny produkcyjnej. Korzystający nie może bez zgody finansującego czynić w rzeczy zmian, chyba, że wynikają one z przeznaczenia rzeczy. Korzystający nie może również oddać rzeczy do używania osobie trzeciej, jeśli finansujący się na to nie zgodził. Przez cały czas trwania umowy leasingu finansujący pozostaje właścicielem przedmiotu leasingu. Może on więc rozporządzać nim bez przeszkód, np. przez sprzedaż. W takim przypadku następuje zmiana po stronie finansującego: na jego miejsce w umowie leasingu wchodzi nabywca rzeczy. Ze względu na to, że zmiana taka ma istotne znaczenie dla korzystającego, musi on wiedzieć np. o tym, komu ma płacić raty leasingowe, finansujący powinien zawiadomić leasingobiorcę o zbyciu rzeczy. Umowy leasingowe mogą zawierać tzw. opcję zakupu, czyli postanowienie o możliwości nabycia przedmiotu leasingu przez kupującego po zakończeniu umowy. Jeśli finansujący zobowiązał się, bez dodatkowych opłat, przenieść na korzystającego własność przedmiotu leasingu, to korzystający może żądać wykonania tego zobowiązania w terminie 1 miesiąca od zakończenia umowy. Strony mogą tu jednak ustalić inny termin.
Leasing operacyjny a leasing finansowy.
W warunkach polskich najczęściej zawierane są dwa rodzaje umów leasingu tj. operacyjny i finansowy (zwany też finansowanym lub kapitałowym). Ze względu na odmienne sposoby rozliczania leasingu operacyjnego i finansowego podział ten jest podstawowym i najważniejszym podziałem dla przedsiębiorstwa szukającego sposobu na finansowanie inwestycji. W praktyce obrotu gospodarczego przyjmuje się na ogół, iż leasing operacyjny to taki, przy którym wszystkie płatności mogą być wpisane w koszty prowadzonej działalności gospodarczej, zaś leasing finansowy to ten, przy którym kosztami są jedynie koszty finansowania kredytu. Zaliczenie przedmiotu do składników majątku leasingobiorcy klasyfikuje umowę jako leasing finansowy natomiast gdy przedmiot leasingu zaliczony jest do majątku leasingodawcy wtedy jest to leasing operacyjny.
Klasyczna umowa leasingu operacyjnego polega na czasowym przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego, przy czym czas ten jest krótszy niż okres gospodarczej używalności rzeczy leasingowanej. Czas trwania leasingu operacyjnego jest krótszy od okresu amortyzacji przedmiotu leasingu, a zatem w czasie trwania okresu leasingu nie następuje pełna spłata ceny nabycia, czy wyprodukowania rzeczy. W związku z tym, przedmiotem leasingu operacyjnego są zazwyczaj dobra, które mogą być używane przez wielu kolejnych użytkowników i których wartość początkowa jest wysoka. Umowy tego typu są więc zawierana z reguły na okres od 3 do 6 lat, z ewentualną możliwością wcześniejszego rozwiązania. Ponadto po wygaśnięciu umowy przedmiot leasingu zwracany jest właścicielowi czyli leasingodawcy. Nie może być zapisu w umowie o wykupie przedmiotu leasingu przez leasingobiorcę po jej zakończeniu. W konsekwencji, przedmiot leasingu operacyjnego zaliczany jest do majątku leasingodawcy, który ma prawo do odpisów amortyzacyjnych z tytułu posiadania rzeczy oraz do zwrotu podatku VAT, którym obłożona była cena zakupu środka trwałego. Raty leasingowe, łącznie z wpłatą początkową w całości stanowi dla leasingodawcy przychód a podatek VAT doliczany do nich (23*) jest w całości podatkiem należnym. Płatności zatem z tytułu rat leasingowych są w 100 % zaliczane do przychodów leasindodawcy, zaś dla leasingobiorcy stanowią w 100 % koszty uzyskania przychodu. Leasing operacyjny będzie korzystny w sytuacji, gdy leasingobiorcy zależy na jak najmniejszym zaangażowaniu posiadanych wolnych środków finansowych oraz na uniknięciu czasochłonnej i skomplikowanej procedury, z jaką z reguły ma do czynienia w przypadku starań o kredyt bankowy. Zaletą tego typu leasingu jest również i to, że przedsiębiorca może korzystać z określonego dobra przez czas dla niego najdogodniejszy, nie potrzebuje natomiast dokonywać zakupu tego dobra, aby "mieć" go na stałe.
W
umowie leasingu finansowego mamy do czynienia z odwrotną sytuacją. Przedmiot
leasingu zaliczany jest do składników majątku leasingobiorcy, który dokonuje
odpisów amortyzacyjnych. Do kosztów uzyskania przychodu zalicza jedynie część
"odsetkową" czynszów leasingowych, a dla leasingodawcy tylko ta część
czynszu stanowi przychód. Rata leasingowa jest podzielona na część kapitałową i
odsetkową. Część kapitałowa raty, czyli kwota odpowiadająca spłacie wartości
przedmiotu leasingu nie jest kosztem dla leasingobiorcy ani przychodem dla leasingodawcy,
natomiast część odsetkowa stanowi koszt uzyskania przychodu dla leasingobiorcy.
Mówiąc prościej, przedmiot leasingu finansowego w bilansie leasingobiorcy
występuje po stronie aktywów, zaś zobowiązania z tytułu umowy leasingu - po
stronie pasywów.
Czas trwania leasingu finansowego jest z reguły zbliżony do normalnego okresu
zużycia przedmiotu leasingu, co oznacza, że w okresie trwania leasingu
przedmiot ten ulega całkowitej amortyzacji i następuje całkowita spłata jego
wartości początkowej. Umowy leasingu finansowego są w związku z tym zawierane
zawsze na czas oznaczony, zbliżony do czasu gospodarczej używalności przedmiotu
leasingu. W odróżnieniu od leasingu operacyjnego, leasing finansowy zawiera klauzulę o
wykupie przedmiotu przez leasingobiorcę na zakończenie umowy. Po spłacie zatem
ostatniej raty, dochodzi do przeniesienia własności przedmiotu leasingu na
leasingobiorcę. Umowa leasingu finansowego jest więc bardzo podobna do umowy
kredytowej jednak zasadnicza różnica tkwi w przedmiocie umowy. Leasing finansowy będzie korzystny dla przedsiębiorców, którzy ze względu na
rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej mogą dokonywać wysokich odpisów
amortyzacyjnych i zakładają długi okres trwania leasingu.
W obrocie gospodarczym niejednokrotnie umowa leasingu, którą proponuje się klientom, zawiera w sobie cechy zarówno leasingu operacyjnego, jak i finansowego. Z leasingu operacyjnego wprowadza się do umowy wszelkie konsekwencje fiskalne oraz ewentualnie krótszy czas spłaty rat (zwykle dwa - trzy lata). Jednakże rzecz oddana w leasing z założenia nie jest przekazywana do czasowego używania, lecz od razu, w pierwszej umowie, przewidziana jest opcja wykupu, co stanowi cechę leasingu finansowego.