„Burza mózgów” jest jedną z metod heurystycznych. Metody te odgrywają istotną rolę w rozwiązaniu problemów i są stosowane do poszukiwania pomysłów. Nazwa tych metod wywodzi się od greckiego „heuriska”, co oznacza znajduję, odkrywam. Sama heurystyka jest umiejętnością, zdolnością wykrywania nowych faktów i relacji między faktami, dzięki którym dochodzi są do nowych prawd. Istotą metod heurystycznych jest dochodzenie do nowych rozwiązań przez sformułowanie hipotezy, co jest przeciwstawne czynnościom uzasadniającym.
„Burza mózgów” należy do podstawowych metod poszukiwania pomysłów (idei, rozwiązań, wariantów). Nazwa tej metody jest dosłownym tłumaczeniem nazwy anglosaskiej brainstorming. Metodę tę po raz pierwszy zastosował A.F. Osborne w roku 1939. Spotkała się ona z dużym zainteresowaniem i szerokim przyjęciem. Zamiast zabierających wiele czasu mało konkretnych dyskusji, wprowadziła rozwiązanie interesującego daną grupę problemu, trwające od kilku do kilkudziesięciu minut.
Metoda brainstorming polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, by zespół rozwiązujący te zadania wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu stąd metodę traktuje się jako metodę odroczonej oceny.
„Burzę mózgów” stosuje się najczęściej w projektowaniu bądź modernizacji: organizacji i zarządzania, procesów, obiektów czy przedsięwzięć. Przynosi ona najlepsze rezultaty w przypadku rozwiązywania problemów, które są niezbyt skomplikowane.
Twórca tej metody oddzielił fazę poszukiwań od fazy oceniania pomysłów. Przyczyną tego było zaobserwowanie negatywnego wpływu rutyny i nawyków przy poszukiwaniu nowych rozwiązań. W celu osiągnięcia najlepszych efektów powołano zespoły. Pierwszym z nich jest zespół zadaniowy twórczy powołany w celu poszukiwania pomysłów. Skład tego zespołu zależy od rodzaju problemu i powinien on być zróżnicowany zawodowo. Te zróżnicowanie powinno kształtować się następująco:
- - specjaliści z danej dziedziny 40-70 %,
- - specjaliści z dziedzin pokrewnych 20-50 %
- - osoby nie związane z problemem 10-30 %
Grupy te powinny liczyć 6-15 osób, gdyż są one wówczas najefektywniejsze. Każdy zespół twórczy powinien mieć swego przewodniczącego i sekretarza. Przewodniczący powoływany jest w celu: przygotowania spotkania twórczego, następnie przedstawienia problemu, prowadzenia spotkania, zwracania uwagi na przestrzeganie zasad „burzy mózgów”, zachęcania biernych uczestników do aktywnej pracy twórczej. Natomiast sekretarz ma za zadanie: notowanie pomysłów, ewidencjonowanie zgłoszonych pomysłów czy zgłaszanie własnych.
Czas pracy tego zespo³u powinien kszta³towaę siź na poziomie od kilku minut do godziny, œrednio ½ godziny.
Warunki, w jakich mają być przeprowadzone obrady muszą być odpowiednie. To znaczy chodzi tu o stworzenie klubowego charakteru pomieszczenia, w którym to uczestnicy czuliby się swobodnie. Pomysły powinny być zapisywane w taki sposób aby były widoczne przez cały czas spotkania i dodatkowo każdy pomysł powinien dostać odpowiedni numer ewidencyjny. Za tworzeniem takiego zespołu przemawia fakt, iż może to zwiększać podobieństwo znalezienia dobrego rozwiązania, może pozwolić na uniknięcie pułapek myślenia profesjonalnego i wnosi elementy optymalizacji rozwiązania.
Drugim zespołem jest zadaniowy zespół oceniający. Tworzy się go w celu analizy i oceny zebranych pomysłów. Powinien on rozpocząć pracę w 48 godzin po zakończeniu poszukiwania pomysłów przez zespół twórczy. Te 48 godzin jest przeznaczone na uzupełnianie pomysłów. W zespole tym zasiadają specjaliści od danego problemu.
Ta metoda heurystyczna opiera się na pewnych wymaganiach metodycznych a mianowicie:
- - obowiązuje absolutny zakaz jakiejkolwiek krytyki wysuwanych pomysłów przez pozostałych uczestników dyskusji w czasie sesji zbierania pomysłów, każdy pomysł jest dobry nawet ten, który wydaje się nierealny, gdyż ten nierealny może pobudzić innego uczestnika grupy do wysunięcia pomysłu bardziej realnego,
- - dążenie do największej liczby pomysłów, gdyż każdy pomysł staje się źródłem do powstawania nowych, te zaś dalszych pomysłów,
- - zgłoszenie wszystkich pomysłów, które się nasuwają: każdy z uczestników ma możność swobodnego fantazjowania na określony temat, w wyniku czego stwarza się możliwość przełamania nawyków myślowych, dlatego też trzeba zgłaszać te pomysły, które wydają się być nierealne, gdyż mogą one być początkiem pomysłów realnych,
- - pozytywne łączenie pomysłów, które daje większą szansę, większe prawdopodobieństwo pojawienia się oczekiwanego pomysłu,
- - zgłaszanie pojedynczych pomysłów,
- - prezentowanie pomysłów zwięźle, precyzyzowanie wypowiedzi, dzięki czemu pobudzamy do poszukiwań,
- - pomysły są własnością grupy.
„Burza mózgów” składa się z trzech etapów.
Pierwszy – przygotowanie. Jest to bardzo ważny etap, gdyż prace organizacyjno przygotowawcze wpływają na efektywność tworzenia pomysłów. Należy w tym etapie dobrze sformułować problem i wyznaczyć temat sesji twórczej a także posegregować informacje.
Drugi – tworzenie. Jest to główny etap tej metody czyli tworzenie dużej liczby pomysłów na dany temat. W tym etapie powinno znajdować się przygotowanie spotkania nieformalnego, którego celem jest stworzenie odpowiedniego klimatu, odpowiednio przeprowadzona sesja twórcza a na koniec podsumowanie całej sesji.
Trzeci – ocenianie. W etapie tym przeprowadzona jest ocena zebranych pomysłów. Ocena ta dokonywana jest przez zespół specjalistów od rozwiązywanego problemu. W tym etapie należy ustalić odpowiednie kryterium oceny a dopiero następnie można dokonać analizy i oceny pomysłów. Celem tej analizy i oceny jest stworzenie z najlepszych fragmentów pomysłów najbardziej trafnego sposobu rozwiązania.